«Дьура Дьаамын оскуолата»

«Дьура Дьаамын оскуолата» (1911-1957 сс.)

                                                                                                                                             

Чинчийии төрүөтэ: Кытыл-Дьура оскуолата тэриллибитэ 100 сылын туолар юбилейыгар анаан оскуол историятын үөрэтии, Саха сирин Россия састаабыгар киирбитэ 375 сыла туолуутугар аналлаах үөрэнээччилэр кыраайы үөрэтэр ирдиир-чинчийэр экспедицияларыгар кыттыы.

Сыала:

Соруктара:

— Дьура дьаамын оскуолатын историятын кэрэһэлиир үөрэммит дьон ахтыыларын, хаартыскаларын хомуйуу.

— М.М. Лотов, А.А. Добрянцев «Кытыл-Дьура» диэн 2005 с. бэчээттэнэн тахсыбыт кинигэ матырыйаалларын үөрэтии.

— Хомуллубут матырыйаалы түмэн оскуола музейыгар туттарыы.

 

 5-Малдьаҕар нэһилиэгин сиригэр Кытыл-Дьураҕа 1909 сыллаахха 250 км усталаах 1500 дууһалаах Талбаттан Сиинэ Хатыҥ Арыытыгар дылы биир да оскуола суоҕа. Кыанар ыал оҕолорун Сиинэ, Иһит дьаамын оскуолаларыгар үөрэтэллэр эбит. Ол иһин нэһилиэккэ ааҕар, суруйар үөрэхтээх киһи аҕыйаҕа.

 1911 с. Дьура дьаамыгар церковно-приходской оскуола Иһиттээҕи волость сурусута, политссыльнай Бабенко Виссарион Павлович көҕүлээһининэн аһыллыбыта. Бу оскуолаҕа Петров Спиридон Алексеевич, Петров Андрей Алексеевич (1907), Семенов Гаврил Леонтьевич (1897), Петров Семен Алексеевич (1892) үөрэммиттэрэ.

 1934 с. – Дьура дьаамыгар нууччалыы үөрэтэр начальная оскуола аһыллыбыта. Учууталынан Шепелев диэн киһи үлэлээбит. 30-тус сыллартан-50-с сылларга дылы Дьура Дьаамыгар бастаан Петров Семен Алексеевич, онтон Петров Алексей Иннокентьевич, кэнники Добрянцев Никифор Петрович чааһынай дьиэлэригэр начальнай оскуола үлэлээбитэ.

 1939 с. – Дьура оскуолатыгар Сусоев Николай Александрович сэбиэдиссэйинэн ананан үлэлии кэлбитэ.

Ол туһунан Сусоев Николай Александрович ахтыытыгар маннык суруйар:

«…Я родился в 1923 году в Алтайском крае, после окончания в 1937 г. неполной средней школы вместе с дядей, братом матери в возрасте 14 лет прибыл в Якутию. Вступив в ряды комсомола, начал трудовую деятельность в Орджоникидзевском районе. Сначала учил грамоте взрослых, затем был учителем начальных классов в Покровской средней школе. В 1939 году по линии РОНО был направлен на работу в Кытыл-Дюру зав.начальной школой. Заочно учился в Якутском педагогическом училище.

 Специального школьного здания на селе тогда еще не было, четыре учебных класса распологались в двух частных домах, расстояние между ними составляло 3 км. Эти здания являлись как местом учебы, так и местом нашего, учителей, проживания. Всего было 2 учителя, вели по 2 класса, в каждом классе было примерно по 16-18 человек. Я жил и работал в добротном доме Петрова Семена Алексеевича – это замечательный человек, прекрасный охотник, супруга его Марфа Лаврентьевна – домохозяйка, дом содержался в чистоте. Питался я вместе с ними, за что платил им деньгами. Вел я 1-3 классы. Обучая детей, я испытывал определенные трудности, дело в том, что дети плохо знали русский язык, хотя считались русскими. А я, к сожалению, не владел якутским языком. Мне приходилось применять много различных наглядных пособий, которые более или менее облегчали мне работу. В итоге, несмотря на трудности, мы добивались неплохих показателей в учебно-воспитательной работе.

 Нормальный ритм жизни жителей села был нарушен началом Отечественной войны. На защиту Родины была призвана большая группа активной, здоровой части молодежи.

 Мне, как учителю, дали бронь. В связи с большими потерями, которые несла наша армия на фронтах войны, началась тотальная мобилизация, и в июне 1943 года на моё имя пришла повестка с райвоенкомата».

   1943-45 сс. Кытыл оскуолатыгар үлэлии сылдьыбыт Сусоев Николай Александрович туһунан тыыл уонна педагогическай үлэ ветерана Анисия Гаврильевна Белолюбская ахтыытыттан: «1943 сыллаахха уруккута VI –с Малдьаҕар 7 кылаастаах оскуолатыгар 5-7 кылаастарга нуучча тылын үөрэттэрэ ыыппыттара…Оскуолабытыттан чугас Молотов аатынан колхоз баара, манна нуучча бааһынайдара олороллоро уонна үлэлииллэрэ. 4 кылаастаах оскуолаҕа нууччалыы билбэт учуутал, омугунан чуваш, оҕолору нууччалыы үөрэтэрэ. Куһаҕана диэн нууччалыы сирэйдээх оҕолор нууччалыы билбэт этилэр, онон учууталбыт үлэтигэр олус ыарырҕатара».

 4 кылаастаах оскуола директорынан 50-с сыллардаахха Ленин орденын кавалера Расторгуев Пантелеймон Ильич үлэлээбитэ. Кини Саха республикатын культуратын министрэ Андрей Савич Борисов ийэтинэн төрөппүт эһэтэ буолар. Пантелеймон Ильич кэргэнэ Анна Иннокентьевна Расторгуева эмиэ учуутал этэ. Расторгуев оскуолатыгар үөрэммит оҕолор ахтыыларыттан:

1. Кытыл-Дьура олохтооҕо Петрова Людмила Семеновна ахтыытыттан:

«Мин Анна Иннокентьевна Расторгуеваҕа үөрэммитим. Оҕолорго эйэҕэс сыһыаннаах учуутал этэ. Кини нуучча тылын уонна математиканы үөрэтэрэ. Пение, чистописание, чтение, арифметика диэн уруоктардаах этибит. Учебниктары учууталларбыт биэрэллэрэ. Чэрэниилэбит суох буолан химическэй харандааһы кыһан, ууннан суурайан оносторбут. Күннэ 4 уруоктаах этибит. Миигин кытта кылааспар Расторгуева Валя (А.И.Расторгуева кыыһа), Петров Станислав Егорович, Строев Вася, Слепцов Володя (балыыһатааҕы фельдшер Слепцов уола), Петров Николай Васильевич, Петров Николай Николаевич, Петрова Валентина Федотовна, Петров Всеволод Семенович, Емельянов Виктор үөрэммиттэрэ. Син суруйарга, ааҕарга үөрэммиппит. Онон учууталларбар, оскуолаҕа улахан махталбын тиэрдэбин».

«В доме Добрянцева Никифора Петровича я училась с 1 по 4 классы. В одной большой комнате иногда учились по два класса: первый и второй, в другой комнате – третий и четвертый классы. Учителя рассаживали нас по партам так, что в одном ряду сидел один класс. Учителей было мало, так один учитель вел несколько предметов. Благодаря чутким и добрым учителям, мы вспоминаем с благодарностью…».

«Мин Добрянцевтар дьиэлэригэр баар оскуолаҕа бастакы кылааска 1941 сыллаахха 7 саастаахпар үөрэнэ киирбитим. Сэттэ хонук үөрэммитим кэннэ Тараканова диэн нуучча учуутал баара, ол кыраҕын диэн дьиэбэр төттөрү ыытан кэбиспитэ. Ол саҕана оҕолор аҕыс саастарыттан үөрэнэ киирэллэрэ. Оскуола билигин Антонина Семеновна Добрянцева олорор дьиэтин бэтэрээ өттүгэр турара. Таһыгар хотон, миэлинсэ бара. 3-4 кылааска үөрэнэрбитигэр Алексей Иннокентьевич Петров кыра дьиэтигэр үөрэнэ сылдьыбыппыт. 30-ча оҕо үөрэнэрэ.

Жирков Георгий Лукич, кини кэргэнэ Анастасия Ильинична, Расторгуев Пантелеймон Ильич, кэргэнэ Анна Иннокентьевна учууталлыыра. Оскуолабытын «Расторгуев оскуолата» диэн ааттыыллара. 1942 с. Петрова Анисия эмээхсин дьиэтэ (билигин детсад таһыгар уу аҕалбыта турар) оскуолата этэ. Саҥа оскуола тутаары дэхсилээбит сирдэригэр сыырга үөһэ турара. Хойут контора буола сылдьыбыта. Сусоев Николай Александрович диэн учуутал баара. Хорооннооххо олороро, сарсыарда аайы онтон кэлэн үөрэтэрэ. Математика, нуучча тылын, ааҕыы уруоктара буолаллара. 4-с кылааска үөрэнэрбитигэр физкультура уруога баар буолта. Начальнай оскуоланы бүтэрбит кыахтаах ыал оҕолоро Иһит унуор баар Чуран базаҕа 7 кылаастаах оскуолаҕа баран үөрэнэллэрэ».

    Ити курдук Дьура дьаамын оскуолата 1911 сыллаахтан церковно-приходской оскуолаттан саҕалаан 1957 сылга дылы үлэлээбит.

   1957 сылаахха – Чуран базаҕа гостиница буолан турбут дьиэни болуотунан уһааран аҕалан 7 кылаастаах оскуола тутуллубута. Бу оскуола маһынан оттуллар оһохтооҕо. Маһын хайытан, оттон, сабар үлэни уборщицалар толороллоро.

   Онон 1957 сыллаахха Дьура дьаамын, Дьэкэмдэ, Кытыл оҕолорун холбоон ахсыс кылааска дылы Саха, нуучча тылынан биир оскуолаҕа үөрэтии саҕаламмыта.

 

                            Дьура Дьаамын оскуолатыгар үлэлээбит учууталлар:

 

 

Бу улэм 2010 сылга Кытыл-Дьура оскуолата 100 сааһын туолар юбилейыгар анаан музейга хомуллар матырыйаалларга көмөлөөх буолуо дии саныыбын.

 

Туттуллубут матырыйааллар:

 

 

Громов Алеша

9 кылаас үөрэнээччитэ

салайааччы: Слепцова

Дария Васильевна